تعاونی نیرومندسازی تحقیقات جامع ترین مرجع دانلود تحقیق، مقاله، سمینار و پایان نامه
متن‌کاوي موضوعي قرآن کريم، رويکردي جديد در «پردازش ارتباطات معنايي» ميان آيات قرآن کريم است، که با استفاده از ابزارهاي داده‌کاوي رايانه‌اي به اين کاوش مي‌پردازد. با استفاده از مباني تفسيري علامه طباطبايي در نگاه موضوعي و نگاه غايت‌محور، يک پيکرة موضوعي از آيات قرآن تشکيل داديم که شامل بخشي تفسيري (براي ارزيابي نتايج) و بخشي تشخيصي (با کدگذاري موضوعي آيات براي ورود به الگوريتم‌هاي رايانه‌اي) است. موضوعات اين پيکره، مبتني بر بيان علامه در مقدمة الميزان، شامل هفت موضوع ذيل است که با نظمي توحيدي، نظام معنايي جامعي را تشکيل مي‌دهند: ذات و اسماء الهي، وسايط الهي، افعال الهي، انسان قبل از دنيا، انسان در دنيا، انسان بعد از دنيا، هدايت انسان به‌سوي خدا (با ولايت توحيدي، اوصاف اخلاقي و احکام شرعي).
براي اثبات معنادار بودن طرح متن‌کاوي موضوعي، آن را بر سورة «حجـر» (در مدل سوره)، و آيات تفسيري مرتبط با آية 21 حجر (در مدل آيات مرتبط) اجرا نموديم، و در ده آزمون داده‌کاوي برخي ارتباطات معنايي را کشف كرديم، که به دليل محدوديت گنجايش مقاله، تنها نتيجة معنادار سه آزمون مطرح شده است.
كليدواژه‌ها: داده‌کاوي، متن‌کاوي، قرآن کريم، رده‌بندي موضوعي، ارتباطات معنايي، تفسير الميزان.
فایل پی دی اف – مقاله 18 صفحه
.
نخستين گام، تهية پيكره موضوعي قرآن است، گام دوم كشف مدل معنايي قرآن از روي بخش تشخيصي پيكرة موضوعي[11] با استفاده از الگوريتم هاي متن كاوي و تشخيص الگوست، و درنهايت گام سوم كه تفسير و تحليل مدل به دست آمده با استفاده از بخش تفسيري پيكرة موضوعي[12] خواهد بود.
براي ترسيم پيكرة موضوعي و تفسير مدل معنايي به دست آمده، در بخش تفسيري پيكره موضوعي، از دو روش تفسير الميزان استفاده كرده ايم:
1. نگاه غايت محورِ علامه،[13] به ساختار سوره ها: مطابق مبناي وحدتِ تأليف در سوره و مبناي منحصربه فرد بودن غايت هر سوره در الميزان، (طباطبايي، 1417ق، ج1، ص16) براي ما ايدة مدل معنايي سوره را در پيكرة موضوعي ايجاد مي كند، بدين ترتيب كه هر سوره يك ساختار هندسي منظم از چينش تراكم موضوعات هفت گانه به منظور غايت خاص خودش دارد، كه اين چينش منحصربه فرد در لايه هاي مختلف معنايي از فصلِ سوره، دستة آيات، تا برسد به آخرين واحد مستقل معنايي در يك آيه، كشيده شده است.[14]
وحدت هر سوره با غايت خاص خودش، در ذيل وحدت غايت در سياق هايش يا به تعبير ما فصل سوره، نمايان مي شود. توضيح آنكه، در هر سوره براي تحقق غايت خاص كل سوره، هرچند دسته از آيات كه غرضي واحد همسو با غايت كل دارند، تشكيل يك سياق معنايي مي دهند، همچنين هريك از دسته آيات هم يك سياق معنايي كوچك تر را تشكيل مي دهند كه با غايتي مشخص در جهت غايت سياق كلي قرار دارد و به همين شكل به كوچك ترين واحد مستقل غايت محور مي رسيم، كه يك آيه است؛ ازاين رو، هر آيه يك غرض خاص در جهت غايت سياق دسته آيات خود و آن هم در جهت غايت سياق كلي خواهد داشت.
علامه طباطبايي دربارة اين غايت و غرض خاص هر سياق و دسته و آيه اشارات متعددي دارند (طباطبايي، 1417ق، ج16، ص209 ابتداي سورة لقمان؛ ج2، ص12 آيات 183-185 بقره، ص60 آيات 190-195 بقره؛ ج 9، ص345 آيات 364-374 توبه)؛ مثلاً مي فرمايند: تنها روش براى تحصيل غرض سوره، همان تدبر و دقت در سياق آيات و استمداد از نتايج به دست آمده از قراين و امارات داخلى و خارجى سوره مي باشد، و اين همان روشي است كه ما در اين تفسير از آن استفاده كرده ايم (طباطبايي، 1417ق، ج13، ص235).
همچنين ايشان معتقدند هر آيه، به عنوان يك واحد مستقلِ غايت محور، با دو نگاه مختلف، افادة معنايي خاص يا معنايي عـام پيدا مي كند؛ اگر آيه از نگاه اتصالِ سوره اي در سياق آياتي كه در آن قرار دارد ديده شود، يك معناي خاص مطابق غرضِ همان سياق و سوره دارد، و اگر از نگاه انفصالِ آيه اي ديده شود يك معناي عــام مطابق غرضِ الفاظ و عبارات خودش خواهد داشت؛ براي نمونه مي فرمايند: همانا اعتبارِ ]معناي[ آيه از نظر اتصال آن در يك سياق خاصى از سياق هاي سوره، يك مطلب است (نگاه به اتصال سوره اي)، و اعتبار آن از نظر استقلال خودش ]و معناي الفاظش[ مطلبى ديگر (نگاه به انفصال آيه اي)، و آنچه اعتبار اولى اقتضا مى كند و از نظر غرض سوره هم اهميت دارد، همان معنايي است كه ما گفتيم، اما به اعتبار دوم، اقتضاي معنايش عموميت است، و هيچ حرفى هم در آن معنا نيست (طباطبايي، 1417ق، ج16، ص101 آية 104 عنكبوت).
درنتيجه، در بخش تفسيري پيكرة موضوعي، با استفاده از غايت و فايدة كلام خداوند، دست كم در چهار سطح دسته بندي خواهيم داشت: غايت آيه، غايت دسته آيات، غايت فصل سوره و غايت كل سوره؛[15] كه از اين نگاه ساختاري به هر سوره، مي توان در جهت تفسير مدل موضوعيِ كشف شده در قالب مدل سوره، كمك گرفت.[16]
2. نگاه توحيدي ـ تشكيكي علامه، به آيه ها: علامه طباطبايي ازيك سو، به نحوي با ارجاع معاني همة آيات قرآن به آيات توحيدي يا همان غرر آيات، مبدأ و مقصد شناخت تمام معارف قرآن را توحيد خداوند سبحان مي داند، كه اين به نحوي همان منتهي شدن همة امور به توحيد است كه فرمود إِلَيْهِ يُرْجَعُ الْأمْرُ كُلُّه (هود: 123)؛ ازاين رو، درمجموع، غرض كل آيات و سُوَرِ الهي به نحوي هدايت به توحيد است. بنابراين، علامه مي فرمايند: تمام آيات قرآني، بر يك حقيقت واحد تكيه دارند كه آن حقيقت اصل است و آيات قرآن فرعِ آن اصل هستند، كه آن اساس دين است، و آن همان توحيد خداوند متعال مي باشد (طباطبايي، 1417ق، ج10، ص135 ابتداي تفسير سورة هود).
ازسوي ديگر، ايشان در تفسير قرآن، آيات را داراي درجات و مراتب تشكيكي مي دانند، كه برخي آيات متشابهات هستند و در درجات معناييِ نازله و با معاني و مصاديق بشري مشابه اند، و برخي آيات در درجات معناييِ عاليه قرار دارند كه ظهور شديدتري در توحيد دارند، و متشابهات با آنها معناي صحيح توحيدي پيدا مي كنند، و به آنها آيات محكمات مي گويند؛ از ميان همين آيات محكم نيز برخي آيات، نفوذ شديدتر و پهنة وسيع تري از آيات ديگر را معناي دقيق توحيدي مي بخشند كه آنها قله ها و غررِ آيات قرآن شمرده مي شوند.[17]
در ضمن اين دو نگاه توحيدي ـ تشكيكي كه برخي آيات را كليد معنايي براي آيات ديگر مي داند، علامه به يك ارتباط عبارتي و اشتراك معنايي در ميان بخش هاي دروني آيات نيز اشاره مي كنند، كه مجموعاً اين قواعد قرآن به قرآن مبناي تشكيل مدل آيات مرتبط قرار مي گيرند.
علامه طباطبايي ارتباط عبارتي بخش هاي دروني آيات را تحت يك اصل تفسيري (مأخوذه از روش اهل بيت عليه السلام) بيان مي كنند، كه از آن اصل، دو قاعدة تفسيري را به دست مي آورند (طباطبايي، 1417ق، ج 1، ص260 در ترجمه: ج 1، ص392؛ ج10، ص100 در ترجمه: ج110، ص145).
قاعدة اول، ظهور تشكيكي عبارات در تشكيل هر آيه است، كه از آغاز عبارات معنادار درون آيه مرحله به مرحله تكميل شده، و از معاني عام (حقيقت و حكمي ثابت) شروع مي شود و با آمدن اختصاصات بعدي اش (قيود محدودكننده)، به تخصيص معاني در موارد خاص مي رسند (طباطبايي، همان، ص260 در ترجمه: ج 1، ص392).
قاعدة دوم اينكه، وقتي درون دو قصه، دو سياق معنايي يا دو آيه، يك عبارت به صورت شبيه يا عينِ هم تكرار شود، اين نشان مي دهد كه آن دو قصه، دو سياق يا دو آيه، به سبب آن قسمت مشترك نسبت به هم ديگر يك مرجع و مبدئيت واحد دارند، كه هريك به وجهي نازله اي از آن حقيقت واحد مي باشند (همان).
علامه طباطبايي مي فرمايند كه اين دو قاعده از اسرار قرآن است و در ذيل آنها نيز اسراري نهفته است (همان).
بر اين مبنا، چون هر آيه نازلة يك حقيقت است؛ بنابراين، هر قسمت معنادارِ آيه، ناظر به حقيقتي است. پس، اگر دو آيه با هم قسمتي مشترك داشتند، يا در يك آيه جزء جزئش قابلِ معنا بود، آن قسمت مشترك و جزء معنادار ناظر به حقيقتي واحد است؛ يعني ترتيب آمدن كلمات صرفاً براي ساخته شدنِ يك جمله نيست، بلكه يك تنزل است كه از وحدت حقيقتي محفوظ دارد، تجلي مي كند، و هر عبارت معنادار مرتبه اي از آن حقيقت است كه اگر مُعارضِ عقلي يا نقلي نداشته باشد، قابل احتجاج است. بنابراين، مطالب مشترك در لفظ يا در معنا مابين دو سياق يا دو آيه، دو مرتبه اند از يك واقعيت، كه يك حقيقت محفوظ است، و از آن نازل شده اند. پس، هريك از آن مراتبِ متصل به يك حقيقت مي توانند به وجهي پرده از معناي ديگري بردارد، و اين قاعده به عنوان يكي از مباني تفسير قرآن به قرآن قرار مي گيرد.[18]
درنتيجه، در ترسيم قالب پيكره موضوعي، با استفاده از ارتباط عبارتي آيات، و كليد معنايي در غرر آيات، يا همان تفسير قرآن به قرآن در الميزان، از اين ارتباطات در تشكيل قالب مدل آيات مرتبط كمك گرفته ايم، و همچنين وجه ارتباط آيات با بخش هاي معنادار آية مبدأ نيز، براي ارزيابي نتايج متن كاوي و تفسير ارتباط هاي به دست آمده كمك ما خواهند بود.
